Çocuklarda Öfke Yönetimi
Öfke Nedir?
Öfke, karşılanmamış istek ve ihtiyaçlara, bunların sonucunda ortaya çıkan istenmeyen durumlara ve gerçekleşmeyen beklentilere verilen duygusal bir tepkidir. Öfke, en doğal duygularımızdan biridir ve sağlıklı bir şekilde ifade edilebildiğinde kişiler arası iletişimde düzeltici bir rol de oynayabilir.
Öfke, ne zaman ki kontrol edilemez ve yıkıcı bir hâl alırsa, bu durum davranışlarda saldırganlık ve tahrip edici tutumlar şeklinde kendini gösterebilir. Öfke, bastırılmaması gereken, kendine özgü bir duygudur. Ne bastırılmalı ne de inkâr edilmelidir. Aynı zamanda öfkenin koruyucu bir yönü olduğunu da unutmamak gerekir. Öfke, bazen bir problemin varlığına dair bize mesaj veren önemli bir sinyal gibidir. Kişi, kendine zarar verici ya da saldırgan davranma eğiliminde olduğunda, bu eğilimi fark etmesini sağlayan içsel bir uyarıdır.
Peki, bu durum çocuklarda nasıl görünür? Çocuklarda da öfke, son derece olağan, normal ve anlaşılabilir bir duygudur. O hâlde, çocuklarda öfkenin nedenlerini ve öfke duygusu ortaya çıktığında öfkenin artmasıyla saldırganlığın oluşmasını, nasıl yönetilmesi gerektiğini de yazımızın devamında birlikte inceleyelim.
Saldırganlık Nedir?
Öfkenin tanımında geçen saldırganlık kelimesini biraz daha açalım. Saldırganlık davranışı, öfkenin belki de en istenmeyen şekilde ifade edilme biçimidir. Saldırganlık hali yıkıcı davranışlara dönüşebilmektedir. Kontrol kaybının yaşanmasıyla öfke ve kızgınlığın artık içsel bir duygudan dışsal bir eyleme geçişini saldırganlıkta görebiliriz. Saldırganlığın yoğun bir öfke ifade edilme biçimi olarak karşımıza çıktığını görmekteyiz.
Çocuklarda öfke duygusunun, zaman zaman saldırgan davranışlarla birlikte dışa vurulduğunu gözlemlemekteyiz. Bu durumda öfke artık sadece içsel bir his değil, dışsal bir ifade biçimine dönüşmüş olur. Bir sonraki başlıkta, çocuklardaki öfkenin olası nedenlerini daha yakından inceleyelim. Ardından, öfkeye eşlik eden saldırgan davranışlarla nasıl başa çıkabileceğimize ve çocuklara öfke ile sağlıklı baş etme becerilerinin nasıl kazandırılabileceğine birlikte bakalım.
Çocuklarda Öfkenin Nedenleri?
Öfkenin doyurulmamış ihtiyaçlardan, olumsuz sonuçlardan, fark edilmemiş veya doyurulmamış ihtiyaçlardan geldiğinden ve öfkenin oldukça insani bir duygu olmasından bahsetmiştik.
Çocuklarda öfkenin tek bir nedeni yoktur. Öfkeye yol açan durumlar hem sözel hem de sözel olmayan, davranışsal ya da doğrudan eylemler şeklinde ortaya çıkabilir. Fiziksel ya da sözel birçok etken çocuklarda öfke duygusunu tetikleyebilir. Bazı çocuklar, yaşadıkları durumları ya da duyguları ifade edemediklerinde öfke yoluyla bunu dışa vurmaya çalışabilir. Bu noktada, öfkenin altında yatan asıl nedeni fark edebilmek oldukça önemlidir. Ancak öfke çok yoğun ve saldırgan davranışlarla kendini gösteriyorsa, mutlaka bir uzmandan destek alınması önerilir.
Küçük yaşlardaki çocuklar, öfke gibi yoğun duyguları ifade etmede henüz yeterli sözel becerilere sahip olmadıkları için zaman zaman vurarak, iterek ya da bağırarak tepkilerini ortaya koyabilirler. Bu anlarda çocuğun davranışı sadece bastırılmamalı; aynı zamanda duygusunun anlaşılmasına, ifade edilmesine ve düzenlenmesine rehberlik edilmelidir.
Çocuklarda Öfke Yönetimi
Öfke yönetimini öğrenmek bir beceridir. Öğrenebilir bir beceri olduğunu aklımızda tutarak çocuklarımıza bu becerinin nasıl kazandırılması gerektiğinden bahsedelim.
Öfke sürekli hayatımızda olan bir duygu olacaksa o zaman onu etkili ve yapıcı bir şekilde yönetilebilir olduğunu çocukların öğrenmesi gerekmektedir. Öfkeye neden olan şeyleri yok edemezsiniz ama öfkemizi nasıl yönetebiliriz konusunu öğrenebiliriz.
- Çocuğunuza öfke duygusunu uygun bir biçimde ifade edebileceği bir ortam sunulmalıdır. Çocukların küçük yaşlarda sergilediği agresif davranışlar, bastırılmak yerine yeniden yönlendirilmelidir. Öfke gibi güçlü duyguların ifadesi engellenmeden, kabul edilebilir yollarla dışavurumu sağlanmalıdır. Örneğin, ‘İnsanlar ısırılmaz, istersen ekmeği ısırabilirsin’ gibi bir yaklaşım, davranışı değil, dürtüyü yönlendirmeye odaklanır. Bu, çocuğun öfkesini güvenli ve toplumsal olarak uygun yollarla ifade etmeyi öğrenmesi açısından oldukça önemlidir.
- Öfkelerini nasıl yöneteceklerini yeni öğrenen çocuklarınıza karşı şefkatli ve yol gösteren bir ebeveyn olmak ihtiyaçlarına bir cevap niteliğinde yeni bir kapı aralayabilir.
- Çocuk birine vurduğunda, aslında içinde taşıdığı bir duyguyla baş edemediğini gösterir. Bu noktada ilk yapılması gereken, çocuğun davranışını yargılamadan, o davranışın ardındaki duyguyu görünür kılmaktır. “Galiba çok sinirlendin. Bir şeyler istediğin gibi gitmedi ve bunu göstermek istedin. Bu tür ifadeler, çocuğun yaşadığı içsel karmaşaya isim verir. Çünkü çocuklar duygularını tanıdıkça onları düzenlemeyi öğrenirler.
- Vurmak gibi davranışlar, çocuğun kötü olduğunu göstermez. Tam tersine, bu tür dürtüsel tepkiler çocuğun gelişimsel olarak hâlâ öğrenme aşamasında olduğunu anlatır. Ebeveynin görevi, bu öğrenme sürecinde rehberlik etmektir: “Sinirlenmek normal. Hepimiz zaman zaman böyle hissederiz. Ama birine zarar vermek doğru bir yol değil. Gel birlikte bu öfkeyi nasıl dışa çıkarabileceğimizi bulalım.”
- Bu noktada çocuklara fiziksel ifadenin zarar vermeyen yolları gösterilebilir: yastığa sıkmak, yere zıplamak, resim çizmek ya da oyunla boşaltmak gibi… Yani vurma davranışı yasaklanmaz ama yön değiştirmesi sağlanır.
- Çocuğu yalnız bırakmak ya da cezalandırmak, çoğu zaman içsel karmaşasını büyütür. Çünkü öfke, bir yetişkinin rehberliğini bekleyen güçlü bir duygudur. Bir çocuğun “öfke anında” en çok ihtiyaç duyduğu şey, onun duygusunu taşıyabilecek bir yetişkine temas edebilmektir.
- Çocuklarda öfke yönetimi sürecinde, duyguları tanımalarına ve ifade etmelerine yardımcı olacak araçlardan yararlanabilirsiniz. “Bugün nasıl hissediyorsun?” gibi basit sorularla başlanabilir; duygusal konuşma kartlarıyla “Seni ne öfkelendirir?” gibi tetikleyiciler keşfedilebilir.
- Öfkeyi bedenlerinde nasıl hissettiklerini tarif etmeleri ya da “Sakinliği neye benzetirsin?” gibi metaforlarla iç dünyalarını ifade etmeleri sağlanabilir. Renklerle duyguları resmetmek veya öfkenin vücutta nerede hissedildiğini keşfetmek, çocukların duygularını dışsallaştırarak anlamalarına katkı sağlar. Bu tür yaratıcı ve yargılamayan yaklaşımlar, öfkeyle baş etmede çocuklara güçlü bir farkındalık kazandırabilir.
Çocuklarda Öfkenin Tedavisi Nedir?
Çocuklarda öfkenin tedavisi, öncelikle öfkenin altında yatan nedenlerin anlaşılması ve çocuğa duygularını sağlıklı şekilde ifade etme becerilerinin kazandırılmasıyla başlar. Bu süreçte çocukla güvene dayalı bir iletişim kurmak, öfkenin doğal bir duygu olduğunu kabul etmek ve uygun baş etme stratejileri öğretmek önemlidir. Burada da bakım verenlerin öncülüğünde çocuklara rehber olunması gerekmektedir.
Özellikle küçük yaştaki çocuklarda, oyun terapisi öfkeyi dışa vurma ve duyguları anlama konusunda etkili bir yöntemdir. Oyun aracılığıyla çocuklar kendilerini ifade eder, iç dünyalarını keşfeder ve öfke ile başa çıkma becerileri geliştirebilirler. Yoğun ve kontrol edilemeyen öfke durumlarında ise psikolojik destek almak, çocuğun duygusal düzenlemesini güçlendirmek ve gerektiğinde profesyonel terapi yöntemleriyle müdahale etmek gerekir.
Öfkeli Çocuklara Nasıl Yaklaşabiliriz?
Çocuğun duygusal ihtiyaçlarını gözetirken, bir ebeveyn olarak ilk sorumluluğumuzun onun güvenliğini sağlamak olduğunu unutmamalıyız. Çocuğun öfkesini anlamaya çalışmak, onu doğru şekilde yönlendirebilmenin ilk adımıdır. Peki, öfkeli çocuklara nasıl yaklaşabiliriz? Gelin bu maddeleri beraber inceleyelim;
- Duygularını kabul edin: Çocuğa öfkesinin normal ve anlaşılabilir olduğunu hissettirin.
- Sakin kalmaya özen gösterin: Çocuğun öfkesine karşı siz de öfkelenmemeye çalışın.
- Dinleyin: Neden öfkeli olduğunu anlamaya çalışın.
- Sözel ifade etmeyi teşvik edin: Öfkesini kelimelerle anlatması için destek olun.
- Sınırlar koyun: Zararlı davranışların kabul edilemez olduğunu nazik ama kararlı bir şekilde belirtin.
- Alternatif davranışlar öğretin: Öfkesini yastığa vurma, derin nefes alma gibi yöntemlerle boşaltmasını sağlayın.
- Model olun: Kendi öfke yönetiminizi göstererek örnek olun.
- Pozitif dönüt verin: İyi davranışlarını fark edip övün, olumlu pekiştirme yapın.
Diğer Makalelerimizi İncelemek için Aşağıdaki Linkleri Ziyaret Edebilirsiniz.
Çocuk ve Ergenlerde Şema Terapisi
